رتبه جهانی ایران در ثبت اختراعات نانو

صادرات و توسعه فناوری نانو از اهداف کلان سند این فناوری است که بر این اساس در برنامه ۱۰ ساله دوم پیشرفت فناوری نانو دستیابی به سهم دو درصدی از بازار جهانی فناوری نانو توسط محصولات نانو ساخت ایران در سال ۱۴۰۴ هدف‌گذاری شده است.

به گزارش اسپیدان به نقل از ایسنا، بهبود جایگاه جهانی ایران در علوم و فناوری نانو از اهداف کلان ســند دوم توســعه فناوری نانو در ایران و دلیلی بر اهمیت و لزوم رصد و پایش شــاخص‌های عمده علم و فناوری نانو در کشــورهای برتر اســت. این جایگاه به وسیله سه شاخص از سطح شــاخص‌های کلان ارزیابی می‌شود که به ترتیب به «کمیت»، «کیفیت مقالات» و «تعداد اختراعات فناوری نانــو» می‌پردازند.
بر اساس ارزیابی‌های پایگاه داده (WoS (Web of Science در سال ۲۰۱۶ میلادی، ۸۳۰۶ مقاله مرتبط با فناوری نانو توسط محققان ایرانی در وب آو ساینس نمایه شد که معادل ۵٫۵ درصد از کل مقالات نانو منتشر شــده در ســال ۲۰۱۶ است. ایران با این سهم از انتشارات نانو با یک رتبه رشد نسبت به سال ۲۰۱۵ در رتبه ششم دنیا قرار گرفت. این جایگاه در حالی بدست آمده که در سال ۲۰۰۱ و قبل از تاسیس ستاد فناوری نانو که تعداد معدودی از محققان و دانشمندان ایرانی با این فناوری نوظهور آشنا بودند با انتشــار ۱۰ مقاله نانو در رده پنجاه و هفتم دنیا و ششــم منطقه خاورمیانه قرار داشتند.
در سال‌های بعد ایران همواره یک روند صعودی را در انتشــار علوم نانو طی کرد، بطوری‌که از انتشار ســالانه ۱۰ مقاله نانو به انتشار روزانه ۲۲ مقاله نانویی رسید. متوسط درصد رشد سالانه مقالات نانو ایران در این ۱۶ ســال حدود ۶۰ درصد بوده اســت. این تعداد از مقالات نانو بیش از یک پنجم کل مقالات علمی ایران در WoS را شامل می‌شوند، در حالی‌که سهم مقالات نانو از کل مقالات دنیا در سال ۲۰۱۶ میلادی ۹ درصد بوده است. این امر نشان‌دهنده اولویت‌دهی ویژه جمهوری اسلامی ایران به علوم نانو اســت.

جایگاه جهانی ایران در ثبت اختراعات فناوری نانو
ایران در مجموع، ۱۷۲ اختراع مرتبط با فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا منتشر کرده است. در ســال ۲۰۱۶ تعداد ۱۰ پتنت‌ محققان نانو ایران در USPTO به ثبت رسیده اســت. علاوه بر این در همین سال ۲۷ اختراع نانویی دیگر در حال ثبت در این دفتر هستند که در مجموع ۳۷ پرونده ثبت اختراع می‌شــوند.
بر این اســاس رتبه ایران در پتنت‌های ثبت شده در USPTO در سال ۲۰۱۶ بیست و چهارم است. اما نسبت تعداد پتنت‌ها به تعداد مقالات نانو نشان می‌دهد که ایران در زمینه نوآوری و تولید فناوری نانو همانند تولید علم موفق نبوده است. ثبت ۴۵ درصد پتنت نانویی در ازای هر ۱۰۰ مقاله نانو مؤید این ادعا است. با این حال باید توجه داشت که همین تعداد اختراعات مرتبط با فناوری نانو سهمی در حدود ۳۰ درصد از کل پتنت‌های ثبت شده ایران در ادارات ثبت پتنت آمریکا و اروپا را شامل می‌شوند.
بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت رشد وضعیت نوآوری و اختراعات فناوری نانو در ایران نیاز به توجه بیشتر به زیرساخت‌های اساسی مالکیت فکری دارد.
فهرست ۳۰ کشور اول درثبت پتنت نانو در USPTO درسال ۲۰۱۶ به این شرح است:

حجم بازار محصولات نانویی
در برنامه ۱۰ ساله دوم پیشرفت فناوری نانو دستیابی به سهم دو درصدی از بازار جهانی فناوری نانو توسط محصولات نانو ساخت ایران در سال ۱۴۰۴ هدفگذاری شده است.
با توجه به اینکه آمار و اطلاعات معتبر، شفاف و یکپارچه‌ای از بازار نانو در سطح بین المللی وجود ندارد؛ در سه ساله اول این برنامه تا سال ۱۳۹۸ اندازه گیری حجم بازار محصولات ساخت ایران و روند رشد آن در سال‌های مختلف در دستور کار قرار گرفته است و دستیابی به حجم بازار ۳۰ هزار میلیارد ریال تا سال ۱۳۹۸ هدفگذاری شده است.
طبق تعریف بازار فناوری نانو که در اســتاندارد بین‌المللی ایزو به تصویب رسیده است؛ بازار فناوری نانو شامل سه بخش بازار کالاهای نانو، بازار دستگاه‌های نانو و بازار خدمات فناوری نانو می‌شوند.
روند رشد سالیانه بازار فروش محصولات نانویی ساخت داخل در سال‌های گذشته در نمودار زیر آورده شده است. برای سومین سال متوالی حجم بازار حدودا دو برابر شــده است. در پایان سال ۹۴ در مجموع ۱۹۴ شــرکت در زمینه تولید محصولات، تجهیزات و خدمات حوزه فناوری نانو فعال بودند که از داده‌های جمع آوری شــده از آنها، رقم کلی فروش معادل ۳۰۸۶ میلیارد ریال بدســت آمده است.

از این بازار ۱۰۸۰ میلیارد ریال، حدود ۳۵ درصد، صادرات محصولات نانوی ایران به کشورهای دیگر است. محاسبه این بازار در سال ۹۵ نیز در دست اقدام است.
در سال ۹۵ تعداد ۳۲۵ محصول نانویی شامل کالا و ابزار دارای تایید نانومقیاس توسط بیش از ۱۵۰ شرکت ایرانی تولید و وارد بازار شدند که نسبت به سال ۹۴ بیش از ۳۰ درصد رشد داشته است. حدود نیمی از این محصولات را تجهیزات مختلف از قبیل ساخت و تولید، شناسایی و آنالیز دربرمی‌گیرند.
پس از تجهیزات، دارو و سلامت و صنعت نساجی بیشترین تعداد محصولات موجود در بازار را دارند. کمترین تعداد محصولات هم در زمینه محیط زیست است.
حجم صادرات محصولات نانو
نکته قابل ذکر در فروش شــرکت‌های داخلی نانویی در ســال ۱۳۹۴، افزایش میزان صادرات آنها نســبت به سال‌های گذشته است؛ هر چند عدد دقیقی از میزان صادرات ســال ۱۳۹۳ شــرکت‌ها جمع‌آوری نشده است، ولی با نگاه به حجم بالای صادرات حدود ۱۰۰۰ میلیارد ریال، این موضوع قابل برداشــت اســت که برخی از شرکت‌ها، حرکت به سمت ورود به بازارهای جهانی را شروع کرده‌اند، هر چند تعداد این شرکت‌ها درصد کمی از کل شرکت‌ها است.
بازارهای هدف صادراتی ایران شامل تاجیکستان، افغانستان، ازبکستان، ایتالیا، عراق، انگلستان، روسیه، عربستان، آذربایجان، امارات، ترکیه، آلمان، اسپانیا، عمان، بحرین و استرالیا است.